The Special A.K.A. - Nelson Mandela

Je hebt al van jongs af aan de ambitie om de apartheid in Zuid-Afrika een halt toe te roepen, maar je hebt nog nooit van Nelson Mandela gehoord. Dat klinkt alsof je je hele leven lang supporter bent van Ajax, maar nog nooit van Johan Cruijff hebt gehoord. Toch was het het geval bij Jerry Dammers, oprichter en toetsenist van de band The Specials (onder meer bekend van "Ghost Town" uit 1981). Hij was op school in het Engelse Coventry anti-apartheidstickers aan het plakken en hij wilde de blanke dominantie in Zuid-Afrika voorgoed bestrijden. Hij had echter nog nooit gehoord van Nelson Mandela, tot hij een concert ter ere van de revolutionair bezocht in 1983 op Alexandra Palace in Londen. Dat bezoek bleek de basis van een iconisch protestlied te zijn.

The Specials
Dat lied zorgde voor de wederopstanding voor The Specials, al was het onder een andere naam en met een gewijzigde line-up. In 1981 leek de band nog geen enkele toekomst te hebben. De leden van de achtkoppige band waren overspannen en onderling waren de spanningen om te snijden. Als gevolg verlieten vijf leden de band, onder meer omdat ze zich ergerden aan het bazige gedrag van Jerry Dammers en zich daardoor geremd voelden in hun creativiteit. Tussen al deze spanningen door werd nog een grote hit gescoord met "Ghost Town", een lied waarin het beleid van toenmalig minister-president Margaret Thatcher werd bekritiseerd. Het succes kon niet voorkomen dat de leden uit elkaar groeiden.

The Special A.K.A.
De overspannen Jerry Dammers kon daardoor zijn rust pakken en in 1983 pakte hij de draad weer op. In 1983 ging hij naar Alexandra Palace in Londen voor een concert om de 65ste verjaardag van Nelson Mandela te vieren. Hij pikte daar wat brochures mee en toen begon hij te leren over Nelson Mandela. Die brochures en het concert overtuigden hem om een protestlied te schrijven met daarin de boodschap dat Nelson Mandela uit de gevangenis bevrijd moest worden. Hij wilde het groots aanpakken door Elvis Costello te vragen om het lied te produceren. Volgens Dammers was hij de uitgelezen persoon om iedereen bij elkaar te brengen die Dammers in gedachte had. Daarnaast nodigde hij Dave Wakeling en Ranking Roger van The Beat uit om deel uit te maken van de nieuwe band The Special A.K.A. Om het Specials-gehalte in stand te houden, werd Lynval Golding uitgenodigd om terug te keren nadat hij in 1981 één van de vijf leden was die de band verliet. Voor de leadzang strikte hij vervolgens Stan Campbell.

"Nelson Mandela"
Zij vormden vervolgens het hart van The Special A.K.A. Onder deze naam werd "Nelson Mandela" uitgebracht. Voordat Dammers een woord schreef, had hij al een melodie in gedachte. Het werd een mix tussen funk, jazz, Latijns-Amerikaanse muziek en de Afrikaanse muziek die hij in de club Gossips in Londen hoorde. Tijdens het schrijven van deze melodie wist hij dus nog niet van het bestaan van Nelson Mandela af. Als dat wel het geval was geweest, was het naar eigen zeggen een ballad onder begeleiding van een akoestische gitaar geworden. Naar alle waarschijnlijkheid was de impact in dat geval nooit zo groot geweest als bij "Nelson Mandela" daadwerkelijk het geval was. Het refrein werd ingezongen door drie sessiezangeressen (onder wie Caron Wheeler, die in 1989 als leadzangeres van Soul II Soul een #1-hit scoorde met "Back to Life") en bestond uit drie woorden: Free Nelson Mandela.

Kennisneming met de apartheid
In Engeland zorgde "Nelson Mandela" ervoor dat er heel anders naar Nelson Mandela werd gekeken. Nelson Mandela verwierf even daarvoor bekendheid doordat minister-president Margaret Thatcher zijn partij (Afrikaans Nationaal Congres) neerzette als een 'terroristenpartij'. Daarvoor was er weinig bekend over zijn situatie in Zuid-Afrika, waardoor hij nog niet bekend was bij het grote publiek over de hele wereld (zo vreemd was het dus ook weer niet dat Dammers niet van het bestaan van Nelson Mandela af wist). Dat Jerry Dammers geen moeite had om zich tegenstrijdig op te stellen ten opzichte van Thatcher, bewees hij al met het schrijven van "Ghost Town".
Een gigantisch verschil tussen "Ghost Town" en "Nelson Mandela" was dat "Ghost Town" diverse rellen veroorzaakte in Engeland, terwijl "Nelson Mandela" de hele wereld kennis liet maken met Nelson Mandela en de apartheid in Zuid-Afrika. Het lied werd in het meest zuidelijke land van Afrika verbannen, maar in voetbalstadions (waar voornamelijk de zwarte bevolking van Zuid-Afrika op af kwam) werd het wel gedraaid en zo kwam "Nelson Mandela" terecht bij de demonstranten tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Die speelden het lied op luidsprekers af en het simpele refrein Free Nelson Mandela zorgde ervoor dat de demonstranten de tekst makkelijk konden onthouden en mee konden zingen.

Bevrijding Nelson Mandela
Het lied spoorde andere artiesten aan om mee te strijden tegen de apartheid. Dat leverde twee nummer 1-hits op in de jaren '80: "Sing Our Own Song" van UB40 (1986) en "Gimme Hope Jo'anna" van Eddy Grant (1988). Daarnaast kwamen diverse artiesten in 1985 bij elkaar om als Artists United Against Apartheid (onder meer opgericht door Jerry Dammers) het lied "Sun City" op te nemen. Dat werd eveneens een grote hit. De successen van deze hits waren duidelijke signalen tegen de apartheid en mogelijk hadden ze er mede voor gezorgd dat Nelson Mandela op 11 februari 1990 vrij kwam na 27 jaar gevangenschap.
In april 1990 werd er een concert op Wembley gegeven om de vrijheid van Nelson Mandela te vieren. Hij was zelf ook aanwezig en toen hij opkwam, kreeg hij een staande ovatie die tien minuten duurde. Ook Dammers was aanwezig en hij werd door iemand geïntroduceerd als degene die "Free Nelson Mandela" schreef. Mandela's reactie: ah yes, very good.

Hitsucces
Vergeleken met "Sun City", "Sing Our Own Song", "Gimme Hope Jo'anna" en ook #3-hit "(Something Inside) So Strong" van Labi Siffre uit 1987 viel het succes van "Nelson Mandela" ietwat tegen. Een reden daarvoor zou kunnen zijn dat er in Europa nog weinig bekend was van Nelson Mandela in 1984, waardoor het publiek de boodschap misschien niet helemaal begreep destijds. Het wist het succes van "Ghost Town" daarentegen te overtreffen in Nederland.
"Nelson Mandela" kwam op 7 april 1984 binnen in de Top 40 op #36. Een maand later bereikte de plaat zijn piek met een zesde plaats. De top 5 bleek niet haalbaar wegens de concurrentie van onder meer "If I Say the Words" van BZN en "Catch Me" van Marsha Raven en de opkomst van hits als "I Want to Break Free" van Queen en "Big in Japan" van Alphaville.

Break-up
Na "Nelson Mandela" en het album "In the Studio" ging de band definitief uit elkaar. Tussen 1996 en 2001 trad de band weer op en werden er vier nieuwe albums uitgebracht (zonder succes). Sinds 2008 zijn weer bij elkaar, zonder Jerry Dammers. Het lied "Nelson Mandela" vormde de opening van het allereerste concert van Bruce Springsteen & the E Street Band op 26 januari 2014, anderhalve maand na de dood van Nelson Mandela (1918-2013).